لایه های خاک روی گنج

اتاقک دفینه یکی از مکان‌هایی است که برای دفن جنازه‌ها استفاده می‌شود. این اتاقک‌ها عموماً در زیر زمین یا در مکانی عمود بر زمین ساخته می‌شوند و خاک اطراف آن‌ها نقش بسیار مهمی در حفظ جنازه و محافظت از آن ایفا می‌کند. در این مقاله، به بررسی خاصیت و اهمیت خاک اطراف اتاقک دفینه می‌پردازیم.

خاصیت‌های خاک اطراف اتاقک دفینه:

1. الف) پایداری: خاک اطراف اتاقک دفینه باید بسیار پایدار و مقاوم باشد تا بتواند وزن جنازه را تحمل کرده و از فروپاشی اتاقک جلوگیری کند.
2. ب) نفوذپذیری: خاک باید نفوذپذیری مناسبی داشته باشد تا از ورود آب و رطوبت به داخل اتاقک جلوگیری کند و جنازه را در مقابل تجزیه زودرس و تخریب حفظ کند.
3. ج) جذب بو: خاک باید بوهای ناشی از تجزیه جنازه را جذب کند و از تبعث بوهای نامطبوع در اطراف اتاقک دفینه جلوگیری کند.

انواع خاک مورد استفاده در اطراف اتاقک دفینه:

1. الف) خاک رسی: خاک رسی به دلیل داشتن ذرات ریز و رطوبت‌دوست بودن، برای حفظ جنازه و جلوگیری از تجزیه زودرس بسیار مناسب است.
2. ب) خاک ماسه‌ای: خاک ماسه‌ای به دلیل دارا بودن دانه‌های بزرگ و سبک، به خوبی از نفوذ آب جلوگیری می‌کند و در حفظ جنازه مؤثر است.
3. ج) خاک شنی: خاک شنی به دلیل داشتن پروزها و شکاف‌های بین ذرات، تهویه مناسبی را برای جنازه فراهم می‌کند و از رطوبت زیاد جلوگیری می‌کند. ذرات خاک شنی باعث افزایش دفع گازهای تولید شده از تجزیه جنازه می‌شوند و بوهای ناپسند را کاهش می‌دهند. همچنین، خاک شنی به عنوان یک لایه نفوذپذیر، از ورود آب به اتاقک دفینه جلوگیری می‌کند و از حفظ جنازه در مقابل تخریب و تجزیه زودرس آن محافظت می‌کند.
4. د) خاک لومی: خاک لومی که مخلوطی از رس و ماسه است، دارای خواصی است که آن را برای استفاده در اطراف اتاقک دفینه مناسب می‌سازد. این خاک نه تنها پایداری و نفوذپذیری مناسبی دارد، بلکه بوهای ناشی از تجزیه جنازه را نیز جذب می‌کند.

روش‌های تثبیت خاک اطراف اتاقک دفینه:

الف) استفاده از مصالح افزودنی: برخی از مصالح افزودنی مانند سیمان و گچ می‌توانند خاک اطراف اتاقک دفینه را تثبیت کرده و پایداری آن را افزایش دهند.

ب) استفاده از تکنولوژی‌های مهندسی: روش‌های مهندسی مانند مصالحه کردن خاک، استفاده از چرخه آب و سطح‌بندی مناسب می‌توانند خاک اطراف اتاقک دفینه را بهبود بخشند و از مشکلات پیش‌آمده جلوگیری کنند.

خاک‌ها مخلوطی از مواد معدنی و آلی هستند که از تخریب سنگ‌ها در نتیجهٔ هوازدگی بوجود می‌آیند که البته نوع و ترکیب خاک‌ها در مناطق مختلف بر حسب شرایط ناحیه فرق می‌کند. بطور کلی خاک خوب و حد واسط از دانه‌های ریز و درشت تشکیل یافته‌است.

تشکیل خاک‌ها به گذشت زمان، مقاومت سنگ اولیه یا سنگ مادر، آب و هوا، فعالیت موجودات زنده و بالاخره توپوگرافی ناحیه‌ای که خاک در آن تشکیل می‌شود بستگی دارد.خاک محصول فرسایش و خردشدگی سنگ‌هاست.

بر حسب دانه‌های تشکیل دهنده خاک و هم‌چنین شرایط میزالوژی و پتروگرافی زمین خاک‌های مختلفی وجود دارد که عبارتند از:

• خاک رسی
• خاک‌های سیلتی
• خاک‌های ماسه‌ای
• خاک‌های اسکلتی

از دیدگاه ژئوتکنیک خاک‌ها به دو دسته درشت‌دانه و ریزدانه تقسیم می‌شوند اما از دیدگاه علم خاک‌شناسی خاک‌ها به سه دسته درشت بافت شامل خاکهای شنی و متوسط بافت شامل سیلت و ماسه و ریزبافت شامل خاکهای رسی طبقه‌بندی می‌شوند.خاک از لايه های افقی متمایز و مشخصی تشكيل شده. لايه های بالاتر غنی از مواد آلی (خاک سطحی و مواد آلی انسانی) است و لايه های سنگی زيرين (خاک زیر، سنگ پوشش یا رگولیت و سنگ بستر) است.

12 نوع خاک وجود دارد كه عبارتند از:

• آلفی سول (Alfisols)
• اريديسول (Aridisols)
• انتيسول (Entisols)
• هيستوسول (Histosols)
• اينسپتيسول (Inceptisols)
• موليسول (Mollisols)
• اكسيسول (Oxisols)
• اسپودوسول (Spodosols)
• آلتيسول (Ultisols)
• ژليسول (Gelisols)
• انديسول (Andisols)
• ورتيسول (Vertisols)

لایه های خاک روی گنج بنا به موقعیت مکانی و محلی که دفینه در آن قرار دارد متفاوت بوده اما برخی از لایه های خاک در مکان های متفاوت مشترک است مانند لایه ی زغال. در برخی از مکان‌ها به علت نشت گاز متان خاک اطراف سیاه شده و کاوشگران آنرا با ذغال اشتباه میگیرند.

از دیگر مواردی که کاوشگران آن را با لایه ذغال اشتباه می گیرند ذغال های به جا مانده از آتش چوپانان و یا ریشه گیاهان که به مرور زمان در زیر خاک فرمی شبیه به زغال پیدا می کند می باشد. پس در شناخت این لایه باید دقت کافی را به خرج داد.

لایه های پر تکرار بر روی گنج :

تکه کوزه های شکسته اولین لایه ای است که ممکن است با آن برخورد کنید. از تکه های کوزه برای مستحکم کردن لایه سطحی خاک استفاده می شده است به این صورت که این تکه ها به مانند یک پین لایه خاک را به هم پیوند می داده است.

این لایه کوزه در عمق زیر دو متر یافت می‌شود و گاها با تکه های سنگ مخلوط می باشد که استحکام را بسیار بالا برده و حفاری را سخت می کند. توجه کنید که این بدان معنا نیست که هر جا تکه های شکسته کوزه پیدا شد احتمال وجود گنج در آنجا زیاد است بلکه این تکه ها باید در عمق بیشتر از 1 متر و کمتر از 2 متر وجود داشته باشند.

‫چیدمان خاک در دفینه

لایه بعدی خاک رس است و در مناطقی که دارای بارش باران زیاد و رطوبت بالا هستند بسیار دیده می شود. در برخی از مناطق مخلوط خاک رس و ماسه بادی دیده شده است. بعد از این لایه گل پخته یا خاک پخته قرار دارد. گل پخته همان خاک رس است که حرارت دیده و دلیل کاربرد آن جلوگیری از نفوذ رطوبت به لایه های پایین تر است. پس از گذشت از لایه گل پخته به سنگ چین می رسیم.

این لایه برای استحکام و جلوگیری از ریزش لایه های بالایی استفاده می شده است و اگر در جایی دفینه با حجم زیاد وجود داشته باشد معمولا بعد از گذشت هر یک متر یک لایه سنگ چین قرار می‌دادند. این لایه از مهمترین لایه هایی است که احتمال وجود را بسیار زیاد می کند و اگر لایه سنگ چین را مشاهده کردید احتمال رسیدن به هدف بسیار زیاد است.

ترتیب لایه های خاک روی گنج

لایه بعدی که به آن می پردازیم لایه آجر و یا خشت است. این لایه در همه نقاط مشاهده نمی شود. این لایه بسیار مستحکم بوده و برای عبور از آن باید از دستگاه‌های مختلفی همچون پیکور برقی/بادی استفاده کنید. پس از این لایه یک لایه ذغال دیگر قرار میدادند.

ضخامت این لایه بین 7 تا 10 سانتی متر است. نکته ای که باید توجه کرد این است که اگر این لایه خیلی پخش باشد و یا به صورت عمودی قرار داشته باشد ممکن است که محل یک کوره بوده باشد و نشانه گنج نیست.

لایه های خاک در دفینه

بعد از عمق 3 متری معمولا کوزه ای را قرار میدادند و هدف از قرار دادن آن فریب دادن جست و جو گران گنج بوده است.بعد از آن لایه آهک قرار دارد و رنگ این لایه سفید نبوده و نخودی رنگ است.این لایه استحکام زیادی نداشته و به راحتی میتوان از آن عبور کرد و دلیل اصلی استفاده از آن جلوگیری از نفوذ آب و نشست بنا بوده است.

آخرین لایه ای که ممکن است با آن روبرو شوید پلمپ ساروجی است که دارای استحکام بسیار زیاد بوده و عبور از آن سخت است.

از آن برای پلمپ کردن درب اتاقک ها و ورودی دالان ها استفاده میشده است.لازم به ذکر است که در برخی از مناطق ایران قبل از لایه ساروجی لایه ای به قطر حدودی نیم متر از خاک نیز وجود دارد.امیدواریم که لایه های خاک روی گنج را به درستی شناخته باشید و از آن در کاوش های خود بهره ببرید.