جوغن و نقش آن در دفینه یابی

جوغن ( jouwghan  ) یا به اصطلاح حکاکی سنگی و سودآبه از دیرباز در ایران باستان کاربردهای متنوعی داشته است. در دوره مهرپرستی کاربرد آیینی (اجرای مراسمات قربانی برای آناهیتا و ریختن خون در جوغن)، در دوره اشکانی کاربرد تدفینی-عقیدتی (برگزاری مراسم خاکسپاری همراه با سوزاندن روغن سیاه در جوغن) و همچنین در دوره ساسانی و اسلامی نیز کاربرد ابزاری داشته است (خرد کردن گیاهان در جوقان و ساخت دارو).

جوقان در گویش گنابادی یعنی علامت ، نشانه ، تورفتگی ، کنده کاری هایی که روی سنگ انجام میگرفته و نشانه وجود گورها یا قبرستانهای گبری در آن نزدیکی است. کاوشگران گنج های باستانی بر این باور هستند که در نزدیکی جوغن ها گور های دفینه دار وجود دارد. اگرچه این مورد همیشه صادق نیست اما ماهیت و کاربرد جوغن ها در دنیای باستان احتمال وجود دفینه را افزایش می دهد.

مهمترین و متداولترین انواع جوقان به قرار زیر است

• جوغن های گرد
• جوغن های مربعی
• جوغن های مستطیلی
• جوغن های مثلثی
• جوغن های بیضی شکل
• جوغن لوزی شکل
• جوغن های تکی و چند تایی

هر کدام از این دسته جوقان ها دارای انواع مختلف مخصوص به خود هستند. اولین چیزی که در شناخت صحیح جوقان باید به آن توجه کرد این است که جوقان کار دست بوده و بسیار منظم است.

بسیار مشاهده می شود که کاوشگران هر سوراخ و گودالی را عنوان جوقان در نظر می گیرند در صورتی که بیشتر آنها در اثر عوامل طبیعی به وجود آمده و نشانه دفینه و قبر نیستند. برای اینکه یک جوقان دارای دفینه باشد این سه عنصر باید در نزدیکی جوغن وجود داشته باشد:

• آب چشمه و رودخانه
• تپه یا زمین شیب دار به سمتی که خورشید صبح ها بصورت مایل به آن بتابد و تقریبا در تمام طول روز نور خورشید به آنجا تابیده شود.
• منطقه مسکونی قدیمی و تخریب شده  و در کل نشانه ای از وجود زندگی در محل

جوغن دایره ای شکل

بیشترین زبانی که در فلات ایران دیده می شود جوقان گرد یا دایره‌ای است. جوغن دایره های دارای سایزهای مختلفی بوده و معمولاً هرچه سایز آن بزرگتر باشد احتمال وجود دفینه در گور اطراف آن بیشتر است. این گورها در شعاع ۵ متری جوقان قرار دارند. استفاده از یک دستگاه گنج یاب تصویری میتواند در پیدا کردن آن ها مفید واقع شود.

جوغن مثلثی شکل

در مورد جوقان مثلثی تفاسیر متفاوت و گاها متضاد بیان میشود اما باورهای کلی موارد زیر میباشد :

• بدین معنی میباشد که دفینه در محلی سر بسته قرار دارد و اگر مثلث دارای زاویه تیزی باشد، در جهت نوک تیز آن باید کاوش انجام شود و اگر نداشته باشد، باید در اطراف به دنبال ساختارهای متفاوت و یا نشانه های کمک کننده بود.
• دارای معانی دینی و آئینی بوده (به خصوص در مسیحیت)
• در بعضی تمدنها و فرهنگ ها مثلث به عنوان در ورودی استفاده شده است و بهتر است در جهت نوک تیز مثلث جستجو انجام شود.
• در تمدن های بسیار قدیمی از خود مثلث به عنوان درب ورودی استفاده میشده است (به شکل پلمپ)
• در صورتی که بر روی صخره حکاکی شده باشد و ضلع های مثلث برابر باشند نشان از دفن شدن فردی یهودی در نزدیکی دارد که معمولا با ارزش هستند.
• مثلث نمادیست که طبقه کاتبان و حاکمان از آن استفاده میکردند و افراد عادی حق استفاده از آن را نداشتند و نشان از این است که فرد مهمی در آن حوالی دفن شده  و افراد مهم نیز دارای مقبره و هدایای با ارزش هستند.

جوغن مربعی شکل

در مورد این نوع جوقان نیز بحث و اختلاف نظر وجود دارد اما باور های کلی مواردی است که در ادامه به آنها اشاره میکنیم. حکاکی های مربع و مستطیل قطعا نشانه مزار می باشند. این نشانه ها به معنای گوردخمه ، مزار اتاقی و … هستند. ابعاد حکاکی به ما درباره اینکه چگونه مزاری می باشد، اطلاعات می دهد.

حکاکی مربع به عمق ۴ – ۵ سانتیمتر، به معنای قبرستان کلیسا می باشد. حکاکی های مربعی در ابعاد کوچکتر به معنای مزار مردی با رتبه بالا می باشد و این مزار ها به شکل گور دخمه و یا قبر اتاقی می باشند. حکاکی مربعی که درونش حکاکی گرد وجود دارد، به طور مستقیم، نشان دهنده قبر اتاقی می باشد.

جوغن لوزی شکل

جوقان بیضی شکل مربوط به دوره ساسانی بوده و اشاره به گور دخمه زمینی سنگی دارد (نوعی مقبره که بر روی سطح زمین و داخل صخره های سنگی ساخته شده و سردار نظامی را همراه با کلیه لوازم شخصی در آن دفن مینمودند سپس به جای ساروج و ملات یک تخته سنگ بزرگ همراه با نوشته بر روی آن میگذاشتند). جهت یافتن مقبره باید در اطراف جوقان و در همان محوطه به دنبال سنگ سیاه بزرگی بود که مقبره در زیر یا اطراف آن ساخته شده است.

جوغن مستطیلی شکل

حکاکی های مربع و مستطیل قطعا نشانه مزار می باشد. این نشانه ها به معنای گوردخمه ، مزار اتاقی، کلیسا و مهمترینشان احتمال اینکه مزار زن هم باشد زیاد است. ابعاد حکاکی به ما درباره اینکه چگونه مزاری می باشد، اطلاعات می دهد.نظری وجود دارد که اگر حکاکی مربع و یا مستطیل در دیواره باشد، و در مقابل آن صخره های بزرگی به صورت ردیفی باشد به معنای گور دخمه می باشد.

حکاکی های مستطیلی متوسط و کوچک، به احتمال زیاد نشان دهنده مزار زن می باشد. اگر تعدادی مستطیل متوسط وجود داشته باشد مزار زن می باشد. در طرف شرق این نشانه ها مزار مرد وجود دارد. اگر حکاکی مستطیل تک وجود داشته باشد، در نزدیکی های نشانه، قبر اتاقی وجود دارد.

جوغن گرد تکی و معنا و مفهوم آن در دفینه یابی

جوغن گرد تکی یکی از بیشترین نشانه هایی است که در ایران یافت میشود. بسیاری از کاوشگران مشاهده آن را دال بر وجود حتمی دفینه میدانند در صورتی که این باور درست نیست و صرف وجود جوغن گرد تکی دلیلی برای وجود دفینه نمیباشد زیرا جوغن فقط نشانه وجود قبر است و حال اینکه آیا قبر دارای دفینه است یا خیر بحثی دیگر است. جوغن گرد تکی بیشتر در مناطق کوهستانی و شمال و مرکز ایران یافت میشود و شکل آن بسیار مهم است.

جوغن یا جوغان در زبان آریائیان به معنی کاسه می باشد و در بعضی متون نیز جوغان به معنی هاون به کار رفته است. در هر صورت مفهومی که منتقل میکند فضایی دایره شکل است که پیرامون و اطرافش به وسیله سنگ ، فلز ، سفال و هرچیز دیگری پوشیده باشد. در حال حاضر به سنگ نگاره های مثلثی شکل و مربع و مستطیل و … نیز جوغن اطلاق می شود.

اقوام هند و اروپایی بنا بر اعتقادات مذهبی و رسومات خود گورهایی مدور و کوچک میساختند و مردگان خود را درون آن دفن میکردند. این قبور حفره مانند ، شباهت زیادی با کاسه و یا هاون داشت و به نظر بسیاری از کارشناسان علامت جوغن از همان زمان برای نماد قبر مورد استفاده قرار گرفته است. یکی از موارد کاربرد انواع جوغن این بوده که درون آن مواد یا روغن خاصی می ریختند و آتش میزدند و در کنار نور و گرمای آن و چه بسا دود حاصل از آن ، به اجرای مراسم های مذهبی خود می پرداختند.

ویژگی های جوغن گرد تکی

قابل ذکر است که بطور کلی، تمامی حکاکی های هندسی گود بر روی سنگ ها و صخره ها را، جوغان یا جوغن می گوییم و البته در مناطق مختلف کشور با نامها و اسامی مختلفی از آن یاد می شود (کاسه سنگ ، پیاله ، فنجان ، گوَن ، جَوَن ، چوگان ، تَلم ، جوقن و …).جوغن فقط و فقط نشانه وجود قبر است مگر اینکه نماد های دیگری نیز به همراه آن بکار گرفته باشند.برای اینکه یک جوغن دارای دفینه باشد این سه عنصر باید در نزدیکی جوغن وجود داشته باشد:

• آب چشمه و رودخانه
• تپه یا زمین شیب دار به سمتی که خورشید صبح ها بصورت مایل به آن بتابد و تقریبا در تمام طول روز نور خورشید به آنجا تابیده شود.
• منطقه مسکونی قدیمی و تخریب شده  و در کل نشانه ای از وجود زندگی در محل

در صورت مشاهده جوغن گرد تکی اطراف را به دقت بررسی کنید و این کار را در شعاع 5 متری انجام دهید. توجه داشته باشید که جوغن گرد باید بسیار منظم باشد و مشخص است که با دست کار شده اما سوراخ های طبیعی دارای نظم نیستند.

در بسیاری از موارد جوغن گرد همراه با جوغن مربعی و یا جوغن مثلثی در یک مکان دیده میشود که از اهمیت بالایی برخوردار است و احتمال وجود دفینه در آن مکان بسیار بالا است زیرا چندین قبر و گوردخمه با اهمیت در یک مکان قرار داده شده و باید با یک فلزیاب حرفه ای مکان را مورد بررسی قرار دهید.

توجه داشته باشید که جوغن ها تنها یکی از نشانه های گنج و دفینه هستند و نباید از اهمیت دیگر نشانه ها غافل شد.

معنی انواع جوغن و تفسیر هریک

در ادامه صحبت های قبل قصد داریم معنی انواع جوغن را تشریح و تفسیر هریک را بیان کنیم. قبل از شروع بحث باید توجه داشت که جوغن ها نمونه و انواع فراواني دارند که بعضي از آنها مستقيماً مربوط به دفينه و نسخه هستند. بعضي مربوط به آئين و مراسم و بعضي مربوط به مقبره يا آرامگاه که واقعاً به سادگي نميشود فرق ميان آنها را تشخيص داد.

حکاکی های بزرگ معمولا به تعداد افراد میباشند مثلا یک ، سه و یا پنج جوغن. اینها به معنای چاه می باشند اما می توانند به معنای نشان مزار نیز در نظر گرفته شوند. در تخته سنگهایی که هم حکاکی های بزرگ و هم حکاکی های کوچک وجود دارد مزار خانوادگی و یا مزار عمومی را نشان می دهد.

جوغن دایره ای :

بیشترین جوغن دیده شده در ایران جوغن دایره ای است و  نشانه ایی است که به وفور دیده می شود و نشانه قبر است و مشابه آن به صورت طبیعی بسیار یافت میشود و برای شناخت آن باید توجه داشت که جوغن بسیار منظم بوده و مشخص است که با دست کار شده و حفره های طبیعی منظم نیستند (دایره ای شکل کامل نیستند).

مزار در این نوع جوغن ها فاصله ی چندانی با خود حفره دایره ای نداشته و حداکثر در فاصله 1 تا 5 متری از آن قرار دارد. اگر حکاکی های کوچک به تنهایی وجود داشته باشند به معنای یک تک مزار می باشند.

جوغن مثلثی :

در مورد جوغن مثلثی تفاسیر متفاوت و گاها متضاد بیان میشود اما باورهای کلی موارد زیر میباشد :

• بدین معنی میباشد که دفینه در محلی سر بسته قرار دارد و اگر مثلث دارای زاویه تیزی باشد، در جهت نوک تیز آن باید کاوش انجام شود و اگر نداشته باشد، باید در اطراف به دنبال ساختارهای متفاوت و یا نشانه های کمک کننده بود.
• دارای معانی دینی و آئینی بوده (به خصوص در مسیحیت)
• در بعضی تمدنها و فرهنگ ها مثلث به عنوان در ورودی استفاده شده است و بهتر است در جهت نوک تیز مثلث جستجو انجام شود.
• در تمدن های بسیار قدیمی از خود مثلث به عنوان درب ورودی استفاده میشده است (به شکل پلمپ)
• در صورتی که بر روی صخره حکاکی شده باشد و ضلع های مثلث برابر باشند نشان از دفن شدن فردی یهودی در نزدیکی دارد که معمولا با ارزش هستند.
• مثلث نمادیست که طبقه کاتبان و حاکمان از آن استفاده میکردند و افراد عادی حق استفاده از آن را نداشتند و نشان از این است که فرد مهمی در آن حوالی دفن شده  و افراد مهم نیز دارای مقبره و هدایای با ارزش هستند.

جوغن مربعی :

در مورد این نوع جوغن نیز بحث و اختلاف نظر وجود دارد اما باور های کلی مواردی است که در ادامه به آنها اشاره میکنیم. حکاکی های مربع و مستطیل قطعا نشانه مزار می باشند. این نشانه ها به معنای گوردخمه ، مزار اتاقی و … هستند. ابعاد حکاکی به ما درباره اینکه چگونه مزاری می باشد، اطلاعات می دهد.

حکاکی مربع به عمق 4 – 5 سانتیمتر، به معنای قبرستان کلیسا می باشد. حکاکی های مربعی در ابعاد کوچکتر به معنای مزار مردی با رتبه بالا می باشد و این مزار ها به شکل گور دخمه و یا قبر اتاقی می باشند. حکاکی مربعی که درونش حکاکی گرد وجود دارد، به طور مستقیم، نشان دهنده قبر اتاقی می باشد.